ตลาดแรงงานไทยในญี่ปุ่น

– การจ้างแรงงานต่างชาติในประเทศญี่ปุ่น

                      (๑) แรงงานฝีมือ (Skilled Labour)

                            ประเทศญี่ปุ่นอนุญาตให้แรงงานต่างชาติเข้ามาทำงานได้ ๑๕ ประเภทงาน ได้แก่

                      ๑) ศาสตราจารย์  

                      ๒) ศิลปิน

                      ๓) ผู้ประกอบกิจกรรมทางศาสนา

                      ๔) ผู้เชี่ยวชาญ (Highly Skilled)

                      ๕) นักลงทุน / ผู้บริหาร

                      ๖) ผู้ให้บริการทางการแพทย์

                      ๗) นักวิจัย

                      ๘) ครู / ผู้สอน

                      ๙) วิศวกร / ผู้เชี่ยวชาญด้านมนุษย์ศาสตร์และกิจการต่างประเทศ

                      ๑๐) ผู้ที่ทำงานกับบริษัทสาขาในต่างประเทศ

                      ๑๑) นักแสดง

                      ๑๒) แรงงานฝีมือ เช่น พ่อครัว แม่ครัว ควาญช้าง ผู้ฝึกสอนมวยไทย เป็นต้น

                      ๑๓) นักข่าว นักหนังสือพิมพ์

                      ๑๔) นักกฎหมาย นักบัญชี

                       ๑๕) ผู้บริบาล (เฉพาะนักศึกษาที่จบสาขาอาชีพบริบาลและเปลี่ยนวีซ่าจาก”นักศึกษา”)

                            จากรายงานสถิติคนต่างชาติขึ้นทะเบียนพำนักต่อกรมตรวจคนเข้าเมือง กระทรวงยุติธรรมญี่ปุ่น ณ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๖๑ มีชาวต่างชาติทำงาน ๑๔ ประเภทดังกล่าว จำนวน ๕๕๔,๐๘๔ คน (ผู้ฝึกงานด้านเทคนิค ๓๒๘,๓๖๐คนและอื่นๆ ๒๒๕,๗๒๔ คน)

                      (๒) ผู้ฝึกงานด้านเทคนิค (Technical Intern Trainee)

                            ประเทศญี่ปุ่นเปิดรับผู้ฝึกปฏิบัติงานเทคนิคต่างชาติ (Technical Intern Trainee) มาฝึกปฏิบัติงาน (ทำงาน) ระบบ ๑ ปี และระบบ ๕ ปี (ขึ้นอยู่กับประเภทงาน) ระบบที่อยู่ทำงานได้ ๕ ปี มี ๘๐ สาขาช่าง ๑๔๔ ลักษณะงาน ผู้ฝึกปฏิบัติงานกลุ่มนี้สามารถเข้ามาฝึกงานในประเทศญี่ปุ่นได้เพียงครั้งเดียวเท่านั้น

                            ระบบการรับผู้ฝึกงานมี ๒ ระบบ คือ

                        ๑) ระบบผ่านองค์กรรับ (Supervising Organization) ซึ่งรวมถึง IM Japan ด้วย

                        ๒) ระบบบริษัทแม่ในญี่ปุ่นที่มีสาขาลูกในต่างประเทศเป็นผู้รับเอง

                                  จากรายงานสถิติคนต่างชาติขึ้นทะเบียนพำนักต่อสำนักควบคุมคนเข้าเมืองและสถานะพำนัก กระทรวงยุติธรรมญี่ปุ่น ณ วันที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๖๑ มีชาวต่างชาติเป็นผู้ฝึกงานทั้ง ๒ ระบบดังกล่าว จำนวน ๓๒๘,๓๖๐ คน

                             (๓) แรงงานฝีมือ วีซ่าเฉพาะทาง (Designated Activities) งานก่อสร้างและต่อเรือ

                                 รัฐบาลญี่ปุ่นอนุญาตแรงงานฝีมือชั่วคราวใน ๒ สาขา ได้แก่ สาขาก่อสร้าง และสาขาการต่อเรือโดยมีเงื่อนไขว่า จะต้องเคยเป็นผู้ฝึกปฏิบัติงานเทคนิคใน ๒ สาขาดังกล่าวมาก่อน จะสามารถกลับมาทำงานในประเทศญี่ปุ่นได้ โดยได้รับวีซ่าเฉพาะทาง (Designated Activities) สามารถทำงานได้ระหว่างปี ๒๕๕๘ – ๒๕๖๓ เท่านั้น และไม่มีการต่ออายุ โดยแต่ละคนจะทำงานได้อย่างมากไม่เกิน ๓ ปี จะได้รับค่าจ้างและสวัสดิการใกล้เคียงกับคนญี่ปุ่น ซึ่งจากข้อมูลองค์กร JITCO (Japan International Training Cooperation Organization) ซึ่งเป็นองค์กรที่ควบคุมดูแลองค์กรรับในประเทศญี่ปุ่นแจ้งว่า ผู้ฝึกงานไทยที่เคยเข้ามาฝึกปฏิบัติงานในสาขาก่อสร้างมีจำนวน  ๓๒๐ คน จนถึงปัจจุบันมีแรงงานไทยที่มาทำงานโดยใช้วีซ่าเฉพาะทางในลักษณะนี้ ในสาขาก่อสร้าง ๓๔ คน และสาขาการต่อเรือ ๔๗ คน

                            ผู้ฝึกงานและแรงงานไทยในประเทศญี่ปุ่น นอกจากจะได้รับค่าจ้างแล้วผู้ฝึกงานบางส่วนจะได้เรียนรู้ภาษา วัฒนธรรม และเทคโนโลยีใหม่ๆ อีกทั้งยังมีโอกาสได้เรียนรู้เทคนิควิธีการทำงานแบบญี่ปุ่น ฝึกฝนความอดทนและวินัยในการทำงาน ทำให้สามารถพัฒนาตนเองให้เป็นแรงงานหรือผู้ประกอบการที่มีคุณภาพต่อไป

การบริหารจัดการแรงงานต่างชาติผิดกฎหมาย

                    รัฐบาลญี่ปุ่นมีการจัดการเกี่ยวกับแรงงานต่างชาติผิดกฎหมายอย่างเข้มงวด โดยแรงงานต่างชาติผิดกฎหมายสามารถแบ่งได้ ๓ ประเภท

                    (๑) แรงงานผิดกฎหมายที่เข้ามาโดยใช้วีซ่าท่องเที่ยว แรงงานผิดกฎหมายกลุ่มนี้ เพิ่มมากขึ้นอย่างรวดเร็วตั้งแต่รัฐบาลญี่ปุ่นประกาศยกเว้นวีซ่าท่องเที่ยวเป็นเวลา ๑๕ วันให้แก่นักท่องเที่ยวไทย

                    (๒) แรงงานที่ทำงานผิดสถานภาพพำนัก เนื่องจากกฎหมายของประเทศญี่ปุ่นกำหนดให้แรงงานสามารถทำงานได้ตามสถานภาพการพำนัก(วีซ่า) เท่านั้น แรงงานจึงต้องทำงานตามตำแหน่งที่ระบุในวีซ่าเท่านั้น แต่พบว่ายังมีผู้ที่ทำงานนอกเหนือจากสถานะภาพ (วีซ่า) ที่ได้รับ

                    (๓) นักเรียน ผู้ติดตาม และผู้ดำเนินกิจกรรมด้านวัฒนธรรม ทำงานพิเศษมากกว่าชั่วโมงทำงานที่ได้รับอนุญาต ซึ่งตามกฎหมายอนุญาตให้ทำงานได้ไม่เกินสัปดาห์ละ ๒๘ ชั่วโมง หรือ วันละ ๘ ชั่วโมงในช่วงปิดเทอม

                    หากทางการญี่ปุ่นตรวจพบแรงงานที่ทำงานผิดกฎหมาย จะถูกเนรเทศกลับประเทศและไม่สามารถเดินทางเข้าประเทศญี่ปุ่นได้เป็นเวลา ๕ – ๑๐ ปี ทั้งนี้นายจ้างที่จ้างงานแรงงานผิดกฎหมายจะถูกปรับไม่เกิน ๓๐๐,๐๐๐ เยน

การเปิดรับแรงงานต่างชาติเพิ่มเติมในประเทศญี่ปุ่น

• เมื่อวันที่ ๘ ธันวาคม ๒๕๖๑ รัฐสภาญี่ปุ่นได้ผ่านร่างกฎหมายแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายตรวจคนเข้าเมือง เพื่อให้สามารถอนุญาตให้แรงงานต่างชาติที่ไม่ใช่แรงงานฝีมือเดินทางเข้ามาทำงานในประเทศญี่ปุ่นได้ (เดิมเข้ามาได้เฉพาะในสถานะผู้ฝึกงานเทคนิค) ทั้งนี้เพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนแรงงานในประเทศญี่ปุ่น กฎหมายดังกล่าวจะมีผลบังคับใช้ในวันที่ ๑ เมษายน ๒๕๖๒ สาระสำคัญสรุปได้ดังนี้

      –    ภายใต้กฎหมายการเปิดรับแรงงานต่างชาติรูปแบบใหม่นี้ แรงงานต่างชาติในสาขาอาชีพที่มีความขาดแคลนในญี่ปุ่น (ในเบื้องต้นกำหนดไว้ ๑๔ สาขาอาชีพ) จะสามารถพำนักได้ภายใต้ ๒ สถานะ กล่าวคือ ๑) สถานะแรงงานที่มีทักษะเฉพาะ แบบที่ ๑ ( Specified Skilled Worker (i) )  ซึ่งสามารถทำงานและพำนักในญี่ปุ่นได้ไม่เกิน ๕ ปี แบบต่อเนื่อง  แต่ไม่สามารถนำครอบครัวมาพำนักอาศัยด้วยได้ และ ๒) สถานะแรงงานที่มีทักษะเฉพาะ แบบที่ ๒ ( Specified Skilled Worker (ii) )  ซึ่งสามารถทำงานและพำนักในญี่ปุ่นได้ต่อเนื่องแบบไม่มีกำหนด โดยสามารถนำครอบครัวมาพำนักอาศัยด้วยได้ ทั้งนี้ แรงงานต้องผ่านการทดสอบในด้านต่างๆ โดยผลการสอบจะกำหนดประเภทและสถานะการพำนัก

           –   มีการประมาณการว่าในอีก ๕ ปีข้างหน้านี้ จะมีการรับแรงงานในระบบใหม่จำนวน  ๓๔๕,๑๕๐ คน โดยแต่ละกระทรวงที่เกี่ยวข้องของญี่ปุ่นจะต้องกำหนดหลักเกณฑ์และมาตรฐานต่าง ๆ ที่จะทดสอบแรงงาน และรายละเอียดลักษณะงานหลักที่ทำในแต่ละสาขาอาชีพ ดังตาราง

     – รัฐบาลญี่ปุ่นได้วางแผนที่จะนำระบบการทดสอบเพื่อรับแรงงานตามระบบวีซ่าชนิดใหม่ (วีซ่าแรงงานที่มีทักษะเฉพาะ แบบที่ ๑) ในสาขาที่มีความพร้อมที่จะทดสอบใน ๓ สาขาอาชีพ ได้แก่ งานด้านบริบาล  งานด้านที่พัก และงานร้านอาหาร โดยทั้ง ๓ สาขานี้อาจจะเริ่มดำเนินการได้ตั้งแต่วันที่ ๑ เมษายน ๒๕๖๒ สำหรับอีก ๑๑ สาขาที่เหลือจะเริ่มทยอยดำเนินการเมื่อมีความพร้อม

          – ผู้ที่เดินทางเข้ามาทำงานด้วยระบบการเป็นผู้ฝึกงานเดิมหากฝึกงานครบ ๓ ปี จะได้รับการยกเว้นไม่ต้องผ่านการทดสอบและสามารถเปลี่ยนวีซ่าจากระบบผู้ฝึกงานเป็นวีซ่าทำงานแบบใหม่ได้ ตั้งแต่เดือนเมษายน ๒๕๖๒

ซึ่งคาดการณ์ว่าจะมีผู้ฝึกงานจำนวนมากได้รับการเปลี่ยนสถานะของวีซ่า โดยเฉพาะผู้ฝึกงานในภาคเกษตรและภาคการก่อสร้าง

          – สำหรับวีซ่าแรงงานที่มีทักษะเฉพาะ แบบที่ ๒ ซึ่งในหลักการต้องเป็นผู้ที่มีทักษะในระดับสูง อาจจะเริ่มจาก ๒ สาขาอาชีพ ได้แก่ งานก่อสร้างและงานต่อเรือ อย่างไรก็ตามยังไม่มีรายละเอียดที่ชัดเจนในเรื่องนี้

          –  เว็บไซด์กระทรวงยุติธรรมญี่ปุ่น ได้ลงข้อมูลเกี่ยวกับการทดสอบภาษาญี่ปุ่นและการทดสอบทักษะด้านอาชีพสำหรับแรงงานต่างชาติที่จะเข้ามาทำงานในญี่ปุ่น ตามวีซ่าแรงงานที่มีทักษะเฉพาะ แบบที่ ๑  สรุปได้ว่า

             ๑) ด้านภาษาญี่ปุ่น จะต้องผ่านมาตรฐานระดับ N ๔ ขึ้นไป (เป็นมาตรฐานภาษาญี่ปุ่นที่มีอยู่เดิม โดยจะแบ่งเป็น ๕ ระดับ ระดับ ๑ สูงสุด ระดับ ๕ ต่ำสุด) หรือผ่านการทดสอบ/ประเมินทักษะภาษาญี่ปุ่น ตามที่รัฐบาลจะได้กำหนด (ขณะนี้รัฐบาลญี่ปุ่นอยู่ในระหว่างการกำหนดแบบทดสอบขึ้นมาเป็นการเฉพาะเพื่อใช้ทดสอบกับแรงงานที่จะนำเข้าด้วยวีซ่าระบบใหม่นี้ โดยอาจนำไปทดสอบในประเทศต้นทาง)

             ๒) ด้านทักษะอาชีพ จะต้องผ่านการทดสอบ/ประเมินทักษะตามลักษณะงานหลักของแต่ละประเภทงานที่จะเข้ามาทำงาน (รายละเอียดประเภทงานและลักษณะงานตามข้อมูลข้างต้น)

 โอกาสของแรงงานไทย

             ระบบวีซ่าทำงานใหม่นี้ เป็นมาตรการที่รัฐบาลญี่ปุ่นดำเนินการเพื่อปิดช่องว่างในระบบการรับแรงงานต่างชาติด้วยระบบการฝึกงานแบบเดิม เนื่องจากในระบบการฝึกงาน เมื่อครบกำหนด (สูงสุดไม่เกิน ๕ ปี) จะไม่สามารถกลับเข้ามาด้วยวีซ่าผู้ฝึกงานได้อีก ทำให้นายจ้างที่ประสงค์จะรับแรงงานต่อเนื่องไม่สามารถทำได้ แต่ด้วย   วีซ่าระบบใหม่นี้ นายจ้างจะสามารถรับแรงงานทำงานได้อย่างต่อเนื่อง หากแรงงานสามารถสอบผ่านมาตรฐานที่ทางญี่ปุ่นกำหนด นับว่าได้เปิดโอกาสให้แรงงานกลุ่มนี้สามารถเดินทางกลับเข้ามาทำงานในญี่ปุ่นได้ง่ายขึ้น สำหรับแรงงานที่ยังไม่เคยผ่านระบบการฝึกงาน หากสามารถเรียนรู้ภาษาญี่ปุ่น และสอบผ่านได้ตามมาตรฐานที่กำหนดก็สามารถเดินทางมาทำงานได้เช่นกัน  อย่างไรก็ตามขึ้นอยู่กับนายจ้างว่าประสงค์จะจ้างแรงงานไทยหรือไม่ รวมทั้งอัตราค่าจ้างที่นายจ้างเสนอว่าจะจูงใจให้แรงงานไทยสนใจมาทำงานที่ญี่ปุ่นหรือไม่ด้วย

                    สิ่งที่แรงงานไทยต้องเตรียมพร้อม ได้แก่

                        – ทักษะด้านภาษาญี่ปุ่น เนื่องจากจะต้องสอบวัดระดับความรู้ภาษาญี่ปุ่นตามมาตรฐานที่ประเทศญี่ปุ่นจะกำหนด ซึ่งฝ่ายญี่ปุ่นอยู่ระหว่างการกำหนดรายละเอียดขั้นตอนการจัดสอบ

                        – ทักษะด้านอาชีพที่จะเข้าสอบ ใน ๑๔ กลุ่มสาขาอาชีพที่จะมีการเปิดรับสมัคร

                        ปัญหาที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต ได้แก่

                        – ปัญหาการหลอกลวงแรงงานเข้ามาทำงาน  โดยอาจใช้ช่องทางการชักจูงผ่าน สื่อโซเชียล

ปัญหาแรงงานไทยที่เข้าไปทำงาน ทั้งที่ถูกกฎหมายและผิดกฎหมาย

                    – ปัญหาของแรงงานไทยถูกกฎหมาย

• การทำงานผิดประเภทวีซ่า
• นายจ้างไม่ปฏิบัติตามสัญญาจ้าง เช่น ไม่จ่ายค่าล่วงเวลา ไม่ให้สลิปเงินเดือน
• การไม่ทำสัญญาจ้างเป็นลายลักษณ์อักษร ซึ่งมักพบในกรณีที่นายจ้างเป็นคนไทยด้วยกันเอง
• เกิดอุบัติเหตุในการทำงานแล้วนายจ้างไม่แสดงความรับผิดชอบ
• แรงงานถูกยึดพาสปอร์ต

                    – ปัญหาของแรงงานไทยผิดกฎหมาย

• อำนาจต่อรองกับนายจ้างน้อย เพราะมักจะถูกขู่ว่าจะนำส่งกรมตรวจคนเข้าเมือง
• ไม่ได้รับการคุ้มครองจากระบบประกันสังคม และประกันแรงงานต่างๆ
• มักจะต้องเปลี่ยนสถานที่ทำงานไปเรื่อยๆ เพื่อหลบหนีการจับกุมของทางการญี่ปุ่น
• มักจะถูกนายหน้าในประเทศญี่ปุ่นหลอกลวงว่าจะแนะนำงานให้

                                                  ………………………………………..